Alt ekstremite amputelerinde ikili göreve ait akut etkilerin incelenmesi
Künye
Yekelenga Özen, S. (2025). Alt Ekstremite Amputelerinde İkili Göreve Ait Akut Etkilerin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Atlas Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Fizyoterapi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı, İstanbul.Özet
Bu çalışma, alt ekstremite amputelerinde ikili göreve ait akut etkileri incelemeyi ve sağlıklı kontroller ile kıyaslamayı amaçlamaktadır. Çalışmaya, alt ekstremite amputasyonuna sahip 16 katılımcı ile benzer demografik özelliklerde seçilen 16 sağlıklı katılımcı olmak üzere toplam 32 gönüllü katıldı. Fonksiyonel değerlendirme; 2 Dakika Yürüme Testi (2DYT), Zamanlı Kalk Yürü Testi (ZKYT) ve Fonksiyonel Uzanma Testi (FUT) ile; bilişsel değerlendirme ise Stroop Testi TBAG Formu (ST), İz Sürme Testi (İST) ve Nelson El Reaksiyon Testi ile yapıldı. Otonom sinir sistemi ölçümleri POLAR H10 cihazı kullanılarak gerçekleştirildi. Katılımcılar, birinci görev olarak 2DYT'ni, ikinci görev olarak ise eş zamanlı bilişsel ve motor görevleri yerine getirdi; tüm değerlendirmeler ikili görev öncesinde ve sonrasında uygulanarak elde edilen sonuçlar karşılaştırıldı. Tüm verilerin analizinde SPSS v.26 (SPSS Inc., ABD) yazılımı kullanıldı. Kategorik veriler χ² testi ile değerlendirildi. Normal dağılım göstermeyen veya sıralı verilerin analizinde, grup içi karşılaştırmalar için Wilcoxon testi, gruplar arası karşılaştırmalar için Mann-Whitney U testi kullanıldı. Normal dağılım gösteren sayısal verilerin analizinde, grup içi karşılaştırmalarda eşleştirilmiş örneklem t-testi, gruplar arası karşılaştırmalarda ise bağımsız örneklem t-testi uygulandı. Tüm analizlerde anlamlılık düzeyi p<0,05 olarak kabul edildi. Ampute grubunda, ikili görev sonrası fiziksel performans testlerinden ZKYT süresinde istatistiksel olarak anlamlı bir düşüş, FUT mesafesinde ise istatistiksel olarak anlamlı bir artış gözlendi. Bilişsel değerlendirmelerde ST 1 süresi, ST 3 ve İST A1 süresi anlamlı düzeyde düştü ancak ST 3 düzeltme sayısında anlamlı bir artış kaydedildi. Otonom sinir sistemi yanıtlarından kalp hızı ve sempatik sistem aktivitesini yansıtan SNS İndeks anlamlı artış gösterirken parasempatik sistem aktivitesini yansıtan PNS İndekste ise anlamlı azalma kaydedildi. Kontrol grubunda ise ikili görev sonrası fiziksel performans testlerinden ZKYT süresi istatistiksel olarak anlamlı şekilde azalırken, FUT mesafesi arttı. Bilişsel performans değerlendirmelerinde, ST'nin 1., 3., 4. ve 5. bölüm süreleri ile İz Sürme Testi A1, A2, B1 ve B2 sürelerinde istatistiksel olarak anlamlı düşüş gözlendi; ayrıca B Formu - A Formu süre farkında da anlamlı azalma kaydedildi. Ancak, otonom sinir sistemi değerlendirmelerinde ikili görev öncesi ve sonrası arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı. Her iki grupta da denge parametrelerinde istatistiksel olarak anlamlı fark gözlenirken, gruplar arası karşılaştırmada yalnızca ZKYT süresinde ampute grup lehine anlamlı fark saptandı. Bu bulgu, ikili görev uygulamasının dinamik denge üzerinde daha belirgin bir etki yarattığını düşündürmektedir. Sonuçlar, ikili görev uygulamasının her iki grupta da özellikle dikkat ve yürütücü işlevleri akut olarak artırdığını gösterdi. Ancak ampute bireylerde ST'de inhibisyon yükü arttıkça hata yapma eğilimi yükseldi ve bilişsel kazanımlar daha sınırlı kaldı. İki grup arasında yalnızca bilişsel değerlendirmelerden İST A1 süresinde ampute grup lehine ve otonom sinir sistemi değerlendirmelerinden PNS indeksinde ise kontrol grubunun lehine anlamlı fark saptandı. Bu bulgular, ikili görev uygulamasının temel düzeyde bilişsel hız ve görsel-motor işleme becerileri üzerinde etkili olabileceğini ancak ampute bireylerin kısa süreli stres karşısında parasempatik dengeyi sürdürmekte güçlük yaşayabileceğini düşündürmektedir. Alt ekstremite amputelerinde motor becerilere ek olarak bilişsel işlevleri destekleyen ve otonom sinir sistemi regülasyonunu hedefleyen bütüncül yaklaşımların gerekliliğine işaret etmektedir. This study aimed to examine the acute effects of dual-task in individuals with lower limb amputation and to compare the outcomes with healthy controls. A total of 32 volunteers participated in the study, including 16 individuals with lower limb amputation and 16 healthy participants selected with similar demographic characteristics. Functional assessment was conducted using the 2-Minute Walk Test (2MWT), Timed Up and Go Test (TUG), and Functional Reach Test (FRT), while cognitive performance was evaluated using the Stroop Test TBAG Form (ST), Trail Making Test (TMT), and Nelson Hand Reaction Test. Autonomic nervous system measurements were obtained using the POLAR H10 device. Participants performed the 2MWT as the primary task and executed simultaneous cognitive and motor tasks as the secondary task. All assessments were administered both before and after the dual-task intervention, and the results were compared. Statistical analyses were conducted using SPSS v.26 (SPSS Inc., USA). Categorical variables were analyzed using the χ² test. For non-normally distributed or ordinal data, the Wilcoxon test was used for within-group comparisons and the Mann–Whitney U test for between-group comparisons. For normally distributed numerical variables, paired samples t-test was used for within-group comparisons, and independent samples t-test was applied for between-group comparisons. Statistical significance was set at p<0.05. In the amputee group, a statistically significant decrease in TUG duration and a significant increase in FRT distance were observed following the dual-task intervention. In cognitive assessments, significant reductions were found in ST-1, ST-3, and TMT A1 durations, whereas a significant increase was noted in ST-3 correction counts. Regarding autonomic responses, the SNS index reflecting sympathetic activity showed a significant increase, while the PNS index indicating parasympathetic activity decreased significantly. In the control group, post-intervention analysis revealed a statistically significant reduction in TUG duration and an increase in FRT distance. Significant decreases were observed in ST sections 1, 3, 4, and 5, as well as in TMT A1, A2, B1, and B2 durations; additionally, a significant reduction was found in the B Form – A Form time difference. However, no statistically significant differences were detected in autonomic nervous system parameters between pre- and post-task measurements. Although both groups showed statistically significant improvements in balance parameters, between-group comparisons revealed a significant difference only in TUG duration in favor of the amputee group. This suggests that the dual-task intervention had a more pronounced effect on dynamic balance. The findings indicated that dual-task practice acutely enhanced attention and executive functions in both groups. However, as inhibition demands increased in the Stroop Test, the tendency to make errors rose among amputee participants, and cognitive gains remained limited. Between-group comparisons revealed a significant difference only in the TMT A1 duration in favor of the amputee group and in the PNS index in favor of the control group. These findings suggest that dual-task interventions may improve basic-level cognitive speed and visuomotor processing skills, but individuals with amputation may have difficulty maintaining parasympathetic balance in response to short-term stress. Overall, the results highlight the necessity of integrative rehabilitation approaches in lower limb amputees that not only target motor skills but also support cognitive functions and autonomic nervous system regulation.